Somnambulizm – co to jest i jak postępować z lunatykiem

Twoje dziecko wprawia cię w przerażenie swoimi nocnymi spacerami po mieszkaniu? Partner w środku nocy nagle siada na łóżku i zaczyna wypowiadać dziwne zdania? A może to tobie zdarzyło się chodzić przez sen po domu? Somnambulizm może budzić strach – szczególnie gdy pierwszy raz widzimy lunatykowanie. Co sprawia, że nieświadomie opuszczamy wygodne łóżko? Czy lunatykowanie jest groźne? Co możemy zrobić, aby pomóc somnambulikom?

Czym jest somnambulizm?

Somnambulizm, czyli lunatykowanie, to jedno z jakościowych zaburzeń snu (parasomnii), które polega na pojawianiu się podczas snu zautomatyzowanej aktywności ruchowej bez powrotu świadomości i przebudzenia. Lunatyk może wyglądać jak osoba, która świadomie wykonuje różne czynności, a otwarte oczy dodatkowo potęgują to wrażenie. Choć z filmów znamy przede wszystkim przypadki spacerowania (nie tylko po domu, ale również na zewnątrz) przy pełni księżyca, lunatyzm może objawiać się również jako wypowiadanie dziwnych zdań, siadanie na łóżku i rozglądanie się dookoła. Znacznie rzadziej mamy do czynienia z wykonywaniem złożonych czynności, choć znane są nawet przypadki zbrodni popełnionych właśnie w stanie tymczasowej niepoczytalności podczas lunatykowania. Po przebudzeniu lunatyk zwykle nie zdaje sobie sprawy z tego, co robił podczas snu.

Jakie są przyczyny lunatykowania?

Przyczyny somnambulizmu nie są do końca znane, choć podkreśla się przede wszystkim rolę czynnika genetycznego. Jeśli lunatykowanie występuje w rodzinie, jest duże prawdopodobieństwo, że dzieci w okresie dorastania także będą dotknięte tą przypadłością. Do lunatykowania dochodzi w momencie niepełnego wybudzenia podczas jednej z pierwszych faz snu NREM, czyli podczas snu głębokiego, gdy ciało jest rozluźnione i nie odbieramy bodźców z zewnątrz. Występuje wówczas stan splątania świadomości i niska wrażliwość na bodźce z otoczenia, przy jednoczesnej zachowanej orientacji przestrzennej. Lunatycy nie rozpoznają twarzy osób z rodziny, nie czują bólu i nie słyszą kierowanych do nich słów. Badanie EEG i rezonans magnetyczny nie wykazują patologii, a występowanie lunatykowania nie wiąże się z problemami neurologicznymi.

Lunatykowanie u dzieci – co należy wiedzieć?

Twoje dziecko lunatykuje? Nie przejmuj się – somnambulizm dotyka nawet 15% dzieci pomiędzy piątym a dwunastym rokiem życia i zazwyczaj nie wymaga on leczenia. Według specjalistów lunatykowanie dzieci może być spowodowane niedojrzałością układu nerwowego oraz zmianami zachodzącymi w młodym organizmie. Zagrożeniem w tym wypadku są podejmowane przez dziecko aktywności. Należy więc usunąć z jego pokoju ostre i niebezpieczne przedmioty oraz dopilnować, aby na podłodze nie znajdowały się żadne przeszkody. Konieczne jest również zabezpieczenie okien i drzwi, by dziecko nie miało możliwości wydostania się z domu podczas epizodu lunatykowania.

Lunatykowanie u dorosłych – jakie mogą być przyczyny?

Lunatykowanie u dorosłych wiąże się przede wszystkim z zażywaniem substancji psychoaktywnych oraz niektórych leków. Alkohol, używki, duża ilość kofeiny mogą wywoływać pojedyncze epizody lunatykowania. Przyczyną może być również stres, osłabienie organizmu lub problemy z oddychaniem (szczególnie w przypadku obturacyjnego bezdechu sennego). Lunatykowanie może występować również w przypadku schizofrenii, urazów głowy czy przy zaburzeniach hormonalnych. Szacuje się, że jedynie 1 do 3% osób dorosłych miewa epizody somnambuliczne. Także i w tym wypadku kluczową kwestią jest zabezpieczenie otoczenia, by lunatyk nie wyrządził sobie krzywdy podczas nocnych spacerów.

Lunatyzm – jak wygląda leczenie?

Lunatykowanie u dzieci uznawane jest za przypadłość, z której się po prostu wyrasta, dlatego nie ma powodu do niepokoju. Jeśli jednak częste epizody lunatykowania są dla dziecka źródłem stresu, lekarz może zadecydować o leczeniu farmakologicznym.

W przypadku osób dorosłych w terapii kluczowe jest przestrzeganie zasad higieny snu oraz unikanie czynników sprzyjających wystąpieniu objawów; niewygodne łóżko, niewystarczająca ilość snu czy spożywanie alkoholu przed snem mogą nasilić występowanie epizodów lunatykowania. Kilka sposobów na to, by spokojnie zasnąć znajdziesz w innym z naszych artykułów – 7 zdrowych patentów na kłopoty ze snem. Przy częstych i uciążliwych epizodach stosuje się także trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Czy budzenie lunatyka jest bezpieczne?

Wiele osób zastanawia się, co zrobić w przypadku wystąpienia epizodu somnambulizmu. Czy należy budzić lunatyka, czy też wręcz przeciwnie – nie wolno się do niego zbliżać, bo może zrobić nam krzywdę? A może obudzenie lunatyka może spowodować wystąpienie choroby psychicznej? Lunatykujące dziecko zwykle bez problemu możemy odprowadzić do łóżka; gwałtowne budzenie może spowodować strach, dezorientację oraz problemy z ponownym zaśnięciem. Nad osobą dorosłą trudniej zapanować; jeśli jednak widzimy, że zachowanie lunatyka zaczyna stwarzać zagrożenie (dla niego samego lub dla innych), konieczna jest interwencja. Najlepszym rozwiązaniem jest odprowadzenie lunatyka do łóżka, ponieważ szarpanie może wywołać gwałtowne zachowanie. Bez obaw jednak – budząc lunatyka, nie spowodujemy żadnych zmian w jego mózgu.