Czym jest sen z fizjologicznego punktu widzenia

Mówiąc o snach, zwykle mamy na myśli marzenia senne; zastanawiamy się nad ich powstawaniem, a czasem sięgamy nawet do sennika, by poznać ich znaczenie. Rzadko kiedy zastanawia nas natomiast fizjologia snu – a szkoda, ponieważ to naprawdę interesujące zagadnienie. Czym jest sen oraz skąd się biorą sny? Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje…

Czym jest sen?

Zacznijmy od wyjaśnienia, czym jest sen. Zgodnie z obowiązującą w fachowym piśmiennictwie definicją, jest to „cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie dobowym stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, podczas którego następuje zniesienie świadomości i bezruch”. W przeciwieństwie do śpiączki, sen jest stanem całkowicie odwracalnym pod wpływem czynników zewnętrznych. To podstawowa potrzeba biologiczna organizmu – bez snu nie jesteśmy w stanie zbyt długo funkcjonować. W trakcie spania zaprzestajemy aktywności ruchowej, tracimy świadomy kontakt z otoczeniem, zmniejsza się także nasza reaktywność na bodźce zewnętrzne. Nie znaczy to jednak, że organizm „wyłącza się” całkowicie. W czasie snu układ nerwowy pozostaje aktywny, a w wyniku cyklicznych zmian tej aktywności powstają właśnie sny i marzenia senne. Jak wygląda ten proces?

Jak powstaje sen?

Zacznijmy od momentu położenia się do łóżka: powoli uspokajamy się, spada także aktywność mózgu. Wkraczamy w tak zwaną fazę 0, czyli latencję albo po prostu zasypianie. Ten stan trwa około 10 do 15 minut.

Po tym czasie rozpoczyna się faza I, którą charakteryzuje rozluźnienie mięśni oraz pojawienie nielogicznych obrazów i skojarzeń. To tak zwany „lekki sen”, podczas którego nie występują ruchy gałek ocznych.

Po mniej więcej 30 minutach od zaśnięcia organizm wkracza w fazę II, którą cechuje stopniowe wyłączanie świadomości.

Faza III i IV to tak zwany sen wolnofalowy – to właśnie wtedy następuje regeneracja organizmu. Oddech staje się wolniejszy i regularniejszy, zanika napięcie mięśni oraz ruchy gałek ocznych, obniża się także temperatura ciała, a świadomość pozostaje wyłączona. Sen wolnofalowy w pierwszej części nocy trwa około godziny, jego późniejsze fazy ulegają skróceniu.

Mniej więcej po 70 minutach od wejścia w fazę I snu fale mózgowe zaczynają przyspieszać; wkraczamy ponownie w kolejne fazy snu, jednak tym razem od IV do I, po czym pojawia się faza snu REM, nazywana również snem paradoksalnym. REM, czyli rapid eye movement oznacza szybkie ruchy gałek ocznych – bardzo charakterystyczne dla tego etapu. Oprócz nich zaobserwować można także przyspieszony oddech i bicie serca. To właśnie wtedy pojawiają się marzenia senne, a organizm znajduje się w stanie swoistego paraliżu, by ciało nie poruszało się zgodnie z tym, co w danym momencie śnimy. W fazie REM następuje przetwarzanie i utrwalanie informacji. Pierwsza faza snu REM trwa jakieś 10 minut, a wraz z upływem nocy przeciąga się do prawie godziny. Samo przechodzenie od faz snu nREM do snu REM regulowane jest poprzez działanie neuronów serotoninergicznych i noradrenergicznych; są one kontrolowane za pomocą kwasu gammaaminomasłowego wytwarzanego w moście mózgu.

Zobacz też: Fazy snu – jak spać, żeby się wyspać >> oraz Co zrobić, aby mieć sny >>

Odpowiadając na pytanie – czym są sny z fizjologicznego punktu widzenia – możemy zatem stwierdzić, że są to omamy powstające podczas fazy snu charakteryzującej się występowaniem specyficznych fal mózgowych i szybkich ruchów gałek ocznych. Wiemy zatem, jak powstaje sen, jednak niewiele mówi nam to o tym, czemu mamy sny i dlaczego wyglądają one tak, a nie inaczej.

Po co nam sny?

Podświadomość a sny to naprawdę fascynujące zagadnienie; chyba każdemu z nas zdarzyło się opowiadać swój interesujący sen lub nawet próbować interpretować jego znaczenie. Wiele osób pamięta również swoje najgorsze koszmary senne – niekiedy bardzo realistyczne. Sny są nacechowane emocjonalnie, ponieważ w fazie snu REM zwiększa się aktywność układu limbicznego. To on bierze udział w utrwalaniu pamięci, dlatego w marzeniach sennych mogą pojawić się wątki przeżywane w realnym życiu. W snach zachowania bywają jednak często pozbawione logiki, nie występuje także chronologia i czas. Podczas snu REM mózg porządkuje ślady pamięciowe i wzmacnia połączenia synaptyczne, których nie wykorzystywał w ciągu dnia, by zachować ich funkcjonalność. Wysoka aktywność kory wzrokowej mózgu pozwala z kolei na wizualizowanie możliwych rozwiązań problemów oraz lepsze radzenie sobie z emocjami. Zgodnie z teoriami psychoanalitycznymi Freuda marzenia senne to manifestacja niezrealizowanych popędów i wewnętrznych konfliktów psychicznych. Ich rolą ma być uwalnianie od napięć psychicznych powstałych w ciągu dnia, a interpretacja snów umożliwia diagnozę psychiki. O ile same sny nie są zwykle źródłem dyskomfortu – często nawet nie pamiętamy naszych marzeń sennych – to jednak koszmary senne potrafią skutecznie utrudnić wypoczynek i regenerację. Jeśli od pewnego czasu dręczą nas nieprzyjemne sny, warto przyjrzeć im się bliżej i poszukać przyczyny. Czy rzeczywiście potrzebujemy wtedy psychoanalizy? Niekoniecznie – czasem wystarczy wprowadzenie drobnych zmian, takich jak zadbanie o wygodny, dopasowany do własnych potrzeb materac czy wprowadzenie zasad higieny snu, a nawet… zrezygnowanie z tłustego posiłku bezpośrednio przed pójściem do łóżka. Jeśli jednak intensywne sny uniemożliwiają nam nocny wypoczynek, warto wybrać się do lekarza lub psychologa – pomogą w ustaleniu przyczyny tego stanu.