Zespół Elpenora – przedziwny i groźny rodzaj zaburzenia snu

Na temat lunatykowania, paraliżu sennego czy bezsenności każdy z nas mógłby powiedzieć kilka słów – to dość znane zaburzenia snu, które pojawiają się nie tylko w podręcznikach medycznych, ale również filmach czy literaturze. Zespół Elpenora należy jednak do tych tajemniczych zaburzeń, o których niewiele osób kiedykolwiek słyszało. Na czym polega, jak się objawia oraz w jaki sposób można leczyć to groźne zjawisko?

Kim w ogóle był Elpenor?

Choć nazwa „zespół Elpenora” nasuwa skojarzenia z nazwiskiem badacza tego zaburzenia, tym razem geneza określenia jest zupełnie inna. Elpenor był najmłodszym towarzyszem Odyseusza w mitologii greckiej. To między innymi jego Kirke zamieniła w wieprza; gdy odzyskał ludzką postać, upił się na uczcie i zasnął na dachu domu bogini. Kiedy usłyszał nawoływania towarzyszy wracających na okręty, nagle wyrwany ze snu spadł i złamał kark. Odyseusz spotkał później jego duszę u wrót Hadesu i obiecał godny pochówek. Określenie to pojawiło się po raz pierwszy w 1961 roku, a jego synonimem jest także upojenie senne, elpenoryzm czy zryw przysenny.

Zespół Elpenora – na czym polega?

Stary żart kolonijny polegający na gwałtownym budzeniu współtowarzyszy bawi kolejne pokolenia: osoba wybudzona w ten sposób udziela dziwnych odpowiedzi na dość absurdalne pytania, a opowieść o jej zachowaniu staje się obozową anegdotką. Każdemu z nas przy gwałtownym wybudzeniu z głębokiego snu mogą przydarzyć się nieskładne wypowiedzi czy dziwaczne ruchy. Czy jednak możemy mówić wtedy o zaburzeniach snu?

Upojenie przysenne – mechanizm i objawy

Zespół Elpenora to parasomnia, czyli zaburzenie polegające na występowaniu w trakcie snu lub przy wybudzaniu nieprawidłowych lub niepożądanych zachowań. Jest krótko trwającym stanem psychotycznym, który pojawia się tuż po obudzeniu w nagły sposób. Gdy kończy się sen, pojawia się pełna sprawność ruchowa, ale brak jeszcze całkowitej świadomości. Upojenie przysenne jest dość rzadkim schorzeniem, a ciekawostką może być informacja, że na zespół Elpenora cierpiał Paul Deschanel – jeden z prezydentów Francji, który w 1920 roku wypadł przez okno podczas nocnej podróży pociągiem. Choć sam wypadek zakończył się dla niego szczęśliwie, to jednak zrezygnował z pełnienia urzędu.

Podczas snu wyróżnić możemy dwie fazy: NREM (faza bez szybkich ruchów gałek ocznych) i REM – faza, podczas której mięśnie są rozluźnione i pojawiają się marzenia senne. Faza NREM dzieli się z kolei na poszczególne etapy, a sen głęboki to tylko jeden z nich. Faza snu głębokiego nazywana jest także snem wolnofalowym, ponieważ to właśnie wtedy w zapisie EEG pojawiają się wolne fale delta, występujące nie tylko podczas najgłębszego snu, ale również w trakcie głębokiej medytacji. Spada wówczas napięcie mięśni i obniża się temperatura ciała. Gdy organizm zapada w tak głęboki sen, obudzenie śpiącej osoby nie jest wcale łatwe. Przy wybudzaniu ze snu głębokiego u osób zdrowych następuje kilkunastosekundowa dezorientacja; w przypadku zespołu Elpenora stan taki trwa nawet do kilku minut. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia upojenia przysennego są: osobnicza skłonność, stan wyczerpania, zmęczenie, wysoka gorączka, okres rekonwalescencji po ciężkich chorobach oraz nadużywanie alkoholu. Leczenie ustalane jest indywidualnie i polega zwykle na ograniczaniu czynników ryzyka (np. terapia uzależnień, farmakoterapia).

Czy upojenie przysenne może być niebezpieczne?

W momencie obudzenia osoba cierpiąca na tę przypadłość jest mocno zdezorientowana, mówi bez sensu, chaotycznie się porusza i nieadekwatnie reaguje na pytania lub polecenia. Świadomość i orientacja są mocno zaburzone, a przeżycia łączą w sobie resztki marzeń sennych; stan ten może powodować zachowania niebezpieczne dla samego obudzonego lub dla otoczenia. Osoba cierpiąca na zespół Elpenora może na przykład wyskoczyć przez okno lub wyrzucić przez nie ciężkie przedmioty oraz zachowywać się agresywnie. Ludzie w stanie upojenia przysennego są uważani za niepoczytalnych. Po powrocie do normalnego stanu świadomości nie są w stanie przypomnieć sobie swojego zachowania. Jeśli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby zespół Elpenora, skontaktuj się jak najszybciej z lekarzem – choć objawy ustępują po przebudzeniu, to jednak zaburzenie może nieść wiele negatywnych konsekwencji dla danej osoby oraz jej otoczenia.